W dniu 3 maja 1791r., Sejm Czteroletni przyjął tak zwaną ustawę rządową, która przeszła do naszej historii pod nazwą Konstytucji 3 maja. Stała się ona deklaracją, która regulowała działalność i organizację władz państwowych, oraz prawa i obowiązki obywateli. Była to także dramatyczna, ostatnia próba ratowania Rzeczypospolitej. Autorzy konstytucji uchwalonej na Zamku Królewskim w Warszawie 110 głosami, uważali że jej uchwalenie wzmocni wewnętrzną strukturę państwa i ograniczy wpływy szlachty i magnaterii, której przedstawiciele nierzadko ulegali przekupstwu i wpływom obcych dworów.

Konstytucja pozwalała na to, aby mieszczanom zatwierdzano prawo nabywania dóbr ziemskich i uzyskiwania szlachectwa. Utrzymując poddaństwo chłopów, konstytucja pozbawiała jednak szlachtę prawa do nich. Wprowadzono integralność Korony z Litwą poprzez jednolity rząd, skarb i wojsko. Za religię panującą uznano katolicyzm, przy tolerancji dla innych uznawanych przez państwo wyznań. Konstytucja wprowadziła trójpodział władzy: władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy parlament, składający się z Sejmu – 204 posłów spośród szlachty i 24 plenipotentów miast oraz senatu. Ten miał być złożony z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów. Rolę króla znacznie zmniejszono. Władzę wykonawczą przyznano królowi wraz ze Strażą Praw, złożoną z prymasa i pięciu ministrów: policji, spraw wewnętrznych, interesów zagranicznych, wojny i skarbu, mianowanych przez króla. Ministrowie odpowiadali przed Sejmem za podpisane przez siebie akty. Król był przewodniczącym Straży, w razie wojny sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem. Nastąpiła też zmiana dziedziczenia władzy- zniesiono wolną elekcję. Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego tron miał być dziedziczny, a w razie wymarcia rodziny królewskiej szlachta miała wybierać nową dynastię.

Ideały te były piękne i znacznie wyprzedzały swoją epokę. Niestety,  już w połowie 1792 roku konfederacja targowicka, zawiązana przez przywódców obozu magnackiego w celu przywrócenia poprzedniego ustroju Rzeczypospolitej, wsparta przez Rosję i jej wojsko, pogrzebały sen o wolności konstytucyjnej.